توسط 
سال 2024 را می‌توان سال درخشش انیمیشن‌ها نامید. ربات وحشی، درون و بیرون 2، جریان و خاطرات یک حلزون انیمیشن‌های بلندی هستند که هرکدام یک قاب زیبا به پویانمایی اضافه کردند؛ اما این پایان کار نیست!
انیمیشن کوتاه در سایه سرو با سبکی مینیمالیستی، یکی دیگر از نقاط عطف سال گذشته را در حوزه گرافیک رقم زد. این انیمیشن که به نمایندگی کشور ایران وارد جشنواره اسکار شد، توانست جایزه بهترین انیمیشن کوتاه را از آن خود کند. حسین ملایمی و شیرین سبحانی کارگردان‌های این اثر هستند.
ولی آیا ماجراهای سیاسی به برجسته شدن در سایه سرو کمک کردند یا این اثر برنده اسکار بدون نیاز به سیاست هم حرف برای گفتن دارد؟
با کریتیک‌لنز همراه باشید تا به بررسی انیمیشن در سایه سرو، اولین انیمیشن ایرانی برنده اسکار بپردازیم.
اولین اسکار برای انیمیشن ایرانی
خلاصه داستان
روایت داستان در سایه سرو در یک خانه لب ساحل آغاز می‌شود. پدر و دختری آن‌جا زندگی می‌کنند. پدر دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است. وی گاه گاه و به طور ناگهانی دچار حمله عصبی می‌شود. این حملات عصبی ممکن است به خود او و یا حتی دیگران آسیب بزند.
دختر می‌خواهد خانه و پدرش را ترک کند؛ اما با نهنگی که در خشکی گیر افتاده است مواجه می‌شود. حال وی باید به نهنگ کمک کند.
هشدار: این متن حاوی اسپویل می‌باشد!
شروع داستان با مرگ
در اولین صحنه، شکستن شیشه را می‌بینیم. یک لیوان به سمت پنجره پرت می‌شود. شیشه به همراه تنگی که یک ماهی در آن قرار دارد می‌شکنند. پدر دچار حمله عصبی شده است و الان هم دارد به خود آسیبب می‌زند. دختر می‌خواهد داروی پدر را به او بدهد؛ اما پدر دخترش را هل می‌دهد و به وی نیز آسیب می‌رساند. تنش سکانس ابتدایی با همراهی موسیقی زمینه مناسب آمیخته می‌شود. کارگردان به مخاطب در همین ابتدا می‌فهماند که قرار نیست یک انیمیشن کودکانه با تم مرسوم ببینیم. باید انتظار قصه جدی‌تری را بکشیم.
نهنگ
دختر می‌خواهد خانه را ترک کند. در یک نما پدر به حاله ای از گلبرگ تبدیل می‌شود و به دختر می‌پیچد. در پس این نما موضوع مهاجرت نهفته است. فرزندانی که به دلیل شرایط سخت کشور مجبور به رفتن شده اند و خانواده‌هایی که وابسته به آن‌ها هستند.
لحظه بعد نهنگی را می‌بینیم که در ساحل گیر افتاده است. دختر اکنون هدفی برای ماندن دارد. آن هم نجات نهنگ است. پدر و دختر هر کاری می‌کنند نمی‌توانند به نهنگ کمکی کنند. این نهنگ بدجور گیر افتاده است.
پدر به جای برگشت به خانه، سمت کشتی اش می‌رود. با ورود به کشتی، فلش بک به گذشته تاریک این خانواده هم شروع می‌شود. پدر یاد حمله هواپیما و شلیک به کشتی می‌شود. در قاب مادر را می‌بینیم که اکنون نیست. مادر در آن حمله کشته شده است. صدای رادیو و قوری روی سماور باعث ایجاد تنش در فضا می‌شود. پدر دوباره دچار حمله عصبی می‌شود.
مرغان دریایی
پدر به خانه باز می‌گردد. دختر در حال بازی با یک خرچنگ و بچه اش است. پدر سمت او می‌آید. سایه پدر بر دختر می‌افتد؛ اما افتادن سایه نه تنها مفهوم حمایت پدرانه ندارد، بلکه غریبی و دوری این دو را از هم نشان می‌دهد. بغض دختر می‌ترکد. انگار که وی به بچه خرچنگ که در بغل مادرش بوده غطبه می‌خورد.
پدر یک گوشه در غم خود فرو می‌رود. ناگهان صدایی از بیرون می‌شنود. مرغان دریایی به نهنگ حمله‌ور شده اند. دختر به تنهایی تلاش می‌کند آن‌ها را دور کند. پدر که دوباره در یک جو استرس‌زا قرار می‌گیرد، باز دچار حمله عصبی می‌شود. انفعال پدر و تنها بودن دختر به طرز غم‌انگیزی مشخص است.
بار دیگر فلش‌بک به شب حادثه می‌خورد. گرافیک انیمیشن در سایه سرو به خوبی آسیب و رنج روانی پدر را نمایش می‌دهد و حس کابوس‌واری که وی تجربه می‌کند را برای بیننده القا می‌کند.
در نهایت پدر یک گلوله به هوا شلیک می‌کند و پرندگان فرار می‌کنند؛ اما حمله عصبی پدر تمام نشده است. وی تفنگ را به سمت نهنگ نشانه می‌گیرد و می‌خواهد شلیک کند. اینجا دختر او را هل می‌دهد. پدر و دختر هر لحظه از هم دورتر می‌شوند.
رهایی
شب دختر در خانه و پدر در کشتی می‌خوابد. صبح دختر می‌بیند که نهنگ دارد به دریا کشیده می‌شود. به سرعت خود را به دریا می‌رساند. می‌بیند که کشتی قدیمی پدر درحال غرق شدن است. پدر بالاخره توانست از گذشته دست بکشد تا رها شود.
در قاب پایانی می‌بینیم که کشتی غرق شده و به کف دریا رفته است. نهنگ نیز آزادانه شنا می‌کند. پدر با دستانی باز روی آب شناور مانده و دختر با قایق به سمت پدر می‌رود. معلوم نیست که آیا پدر زنده مانده است یا نه. انیمیشن با یک پایان باز تمام می‌شود.
تحلیل کلی
انیمیشن (In the Shadow of the Cypress) در سایه سرو یک اثر تکنیکی زیباست. فضا، موسیقی، گرافیک، شخصیت پدر و دختر، و استفاده از المان‌های بومی برای داستان، این انیمیشن را منحصر به فرد کرده است. رادیو و تلویزیون قدیمی، قوری و سماور، فرش ایرانی، لباس محلی و سایر مشخصاتی که می‌بینیم امضای ایرانی بودن اثر را به انیمیشن می‌دهد.
سازندگان فیلم گفته اند برای ارتباط راحت تر مخاطبان خارجی، فیلم را صامت ساخته اند (که نیازی به زیرنویس نباشد). این‌که داستان فقط با دو شخصیت روایت می‌شود و هیچ دیالوگی هم در آن استفاده نمی‌شود، باعث شده حس خاص تری بر جو داستان حاکم شود؛ ولی از طرفی هم روند روایت را به شدت کند می‌کند.
از ابتدا تا انتهای فیلم حس اضطراب و گسست عاطفی با انیمیشن در جریان است. حتی یک بارقه امید و شوق در این انیمیشن پیدا نمی‌شود. پدر سرخورده و دختر خشمگین است. جنگ تمام شده ولی خانواده بعد از جنگ نتوانسته به آرامش برسد. این پیام ضدجنگ انیمیشن برخلاف منتقدانش، بنظرم پیامی کاملاً انسانی و به دور از جبهه‌گیری سیاسی است؛ اما خیلی زیباتر می‌شد اگر به وجهه قهرمان بودن پدر بیشتر پرداخته می‌شد. درنهایت پدر با گذشتن از جان خود نهنگ را نجات داد. اگر مخاطب در طول انیمیشن با شخصیت پدر هم‌ذات‌پنداری می‌کرد، حماسه پایانی خیلی پررنگ‌تر نقش می‌بست.
در سایه سرو یک انیمیشن نمادین است. پدر نماد نسل گذشته است که جنگ را پشت سر گذاشته اند و اکنون قانون حاکم دست آن‌هاست. دختر نماد نسل امروز است که نمی‌تواند با نسل قبل خود ارتباط برقرار کند و دنبال مهاجرت است. نهنگ نماد مشکلات امروز است که دامن‌گیر جامعه شده است. کشتی نیز نماد تفکرات و خاطرات گذشته است که نسل قدیم هنوز با ارزش‌های آن زمان زندگی می‌کنند.
پدر با غرق کردن کشتی نهنگ را آزاد می‌کند. یعنی برای رهایی از مشکلات باید تفکرات قدیمی را کنار گذاشت. همین محتوا باعث شده یک گروه از مخاطبان ایرانی ضد این اثر ضدجنگ شوند. جدا از این‌که چه کسی درست می‌گوید، انیمیشن آن‌چه که می‌خواست بگوید را به خوبی توانست تمام کند.
حقیقتش را بخواهید من از حواشی سیاسی پیرامون انیمیشن در سایه سرو ناامید شدم. چه قبل از مراسم اسکار و چه بعد از آن، کارگردانان این انیمیشن مصاحبه‌هایی انجام دادند که به نظرم فقط جنبه تبلیغاتی داشت. حسین ملایمی و شیرین سوهانی به طور مرتب درباره شرایط اقتصادی و تحریم‌ها صحبت کردند.
نمی‌خواهم وارد مسائل سیاسی شوم؛ اما حیف نیست یک انیمیشن به نمایندگی ایران در جهان بازتاب پیدا کند و تنها پیامی که به مردم بقیه کشورها می‌رساند ناتوان بودن ایرانیان باشد؟ سیاستمداران می‌آیند و می‌روند؛ ولی جامعه باقی می‌ماند. از مردم نباید قطع امید کرد.
به هر حال خسته نباشید می‌گویم به هردو سازنده انیمیشن در سایه سرو و امیدوارم مسیر موفقیتشان ادامه یابد. ایران هنوز خیلی کار دارد تا به جایگاه منسجمی در انیمیشن‌سازی برسد. در چندسال اخیر نیز آثار قابل توجهی در سبک‌های مختلف ساخته شده اند. موفقیت در سایه سرو نیز می‌تواند به انگیزه انیماتورها و پیشرفت این صنعت در ایران کمک کند.
